8
Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған
балаларға арналған ұйымдардың бәріндегі мақсаттық бағыт –
бұл балаларды әлеуметтік қорғау, оларға қоғамдағы мінез-құлық
дағдыларын беру, олар үшін оңтайлы өмірлік жолды анықтау,
психикалық және тәндік денсаулықты қалпына келтіру.
Мекеменің негізгі міндеттері:
1. Жеке тұлғаның ақыл-ой, эмоциялық және денелік дамуына
себеп болатын үй жағдайларына жақындатылған қолайлы жағдайлар
жасау.
2. Тәрбиеленушілерді әлеуметтік қорғауды, медициналық-
психологиялық-педагогикалық жағынан оңалдыруды қамтамасыз
ету.
3. Жеке тұлғаның, қоғамның және мемлекеттің мүдделері үшін
білім беру бағдарламаларын игерту, оқыту мен тәрбиелеу.
4. Тәрбиеленушілердің денсаулығын сақтау мен нығайтуды
қамтамасыз ету.
5. Тәрбиеленушілердің құқықтары мен мүдделерін қорғау.
Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған ба-
лаларды оқытудың әр түрлі нұсқалары бар [20]:
1. Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған
балалар мектеп –интернатта тұрып, оқиды. Бұл жағдайда мынадай
түр өзгерістер кездеседі:
•
топтары жасы бірдей балалар мен қыздардан жас және
жыныстық белгілері бойынша толымдалған мектеп-интернат. Сы-
ныпты бұлайша толымдауда балалардың қарым-қатынас шеңбері
шектеулі болады, бұл балалардың қатынастық-байланыстық дағды-
ларының айтарлықтай дамымай қалуына әкеп соғатыны күмәнсіз.
•
топтары «отбасының орнын басу» қағидаты бойынша – жы-
нысы мен жастары әр түрлі балалармен толымдалған мектеп-ин-
тернат. Сыныпты құру қағидаты да осындай, бірақ бір сыныпта
«отбасының орнын басатын» бірнеше топтың балалары оқиды.
•
жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған
балалардан сынып толымдау мен оларды оқытудың бірінші, екінші
нұсқасы да мектеп-интернат жағдайларында олардың әлеуметтік-
эмоциялық дамуына қолайлы жағдай жасамайды, өйткені «мекен ету
ортасы», әсіресе отбасыларда тәрбиеленетін балалармен «шектел-
ген».
9
Бұл проблеманы шешудің бірнеше жолы бар:
•
Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған
балаларды мектеп-интернаттан тыс орналасқан қосымша білім беру
мекемелерінің жұмысына белсенді қосу. Бұл олардың эмоциялық
және қатынас-байланыстық тәжірибесін молайтады. Әр түрлі шағын
әлеуметтік орталарда өз «Мені» позициясын анықтауға мүмкіндік
береді. Сонымен бірге егер бала бір емес, балалардың әр түрлі топта-
рымен өзара әрекеттестік болатын бірнеше үйірмеге (студияға, өнер
мектептеріне) қатысса, онда өте жақсы.
•
Мектеп-интернат көбінесе ықшамауданның, шағын ауылдың,
кенттің балалары үшін мәдениет құрушы балалар орталығына
айналды. Мектеп-интернатқа отбасылардағы балалар да келеді.
Мұндай жағдаят жетім балалар үшін қарым-қатынас – байланыстар
тұрғысынан емес, сондай-ақ олардың эмоциялық даму тұрғысынан
да неғұрлым қолайлы. Оларда «қонақтың» емес, «қожайынның» се-
зімі; өз абыройын сезіну мен өзін және өзінің мектеп-интернатын
жақсы жағынан көрсету ниеті қалыптасады.
•
Балалардың жексенбі, мереке күндерінде, каникул күндерінде
қамқоршы және қорғаншы отбасыларда; өз туысқандарында болуы.
Баланың әлеуметтенуі мен оның әлеуметтік-эмоциялық даму пробле-
маларын шешудің бұл жолы бәрінен бұрын, баланың отбасындағы
өмірлік жағдайларға тап болып, отбасылық қатынастардың әлеумет-
тік-тұрмыстық дағдылардың тәжірибесіне ие болатындығымен
маңызды.
2. Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған
балалар балалар үйінде тұрады, өздерінің білім деңгейіне сәйкес
келетін шағынаудандағы мектепке барады. Қазіргі уақытта бала-
лар үйлерінің тәрбиеленушілері баратын мектептерде сыныптарды
толымдаудың мынадай формалары орын алуда:
•
мектепте тек балалар үйінің балаларымен толымдалған
«жетімдер сыныптары» құрылады. Оларды жеке сыныпқа жасанды
жолмен бөлу көбінесе бұл балаларда «отбасылық балалардың» ғана
емес, сондай-ақ педагогтардың да көзқарасына байланысты ашу-ыза
туындатады.
•
жетім бала үшін сыныпта отбасында тәрбиеленетін
құрдастарымен бірге оқитын жағдаят неғұрлым қолайлы болып
шығады. Бұл кезде бала сыныптағы құрдастарының ұжымы мен
балалар үйінде әр түрлі жағдаятта болады. Бұл жағдаяттардың
10
әрқайсысы әр түрлі эмоциялық көріністерге: ашу-ызалы, жалған,
бейімделгіш мінез-құлықтан «отбасылық» балалармен жақсы достық
қатынастарға дейін әкеледі.
Қазақстандағы жетім балалар мен ата-аналарының қамқор-
лығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарының
қызметіне толығырақ тоқталайық. 2009 жылдың сәуір айынан маусым
айына дейін жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз
қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында балаға достастық
ортаны қалыптастырудың құрамдас негіздеріне мониторинг
жүргізілді. Зерттеулер Алматыда (№2 балалар үйі және жетім бала-
лар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған
мамандандырылған «Жанұя» кешені), Таразда («Ұлан» балалық
шақ үйі, Сарымолдаев атындағы №1 балалар үйі), Қостанайда
(Қостанай облыстық балалар үйі, Қостанай қаласындағы балалар
мен жасөспірімдерге арналған баспана), Семейде (№8 балалар үйі,
«Подросток» балалар баспанасы), Атырауда (облыстық №1 мектеп-
интернат, «Ақбота» балалар үйі) жүргізілді.
Аталған мекемелер жұмыстың әр түрлі бағыттары бойынша
бағдармалар мен үлгілер көрсетті.
Үлгілердің, бағдарламалар мен жобалардың мазмұндары
мекеменің тұрпатына қарай ерекшеленеді. Бірақ тұтастай алғанда
ұйым әрбір кезең үшін нақты шарттарға жауап беретін жұмыстың
перспективалық жоспарын таңдай алады. Көкейкесті міндеттер
шеңбері айқындалады. Оларды іске асыру жолында бағдарламалар
әзірленеді, инновациялық үлгілер енгізіледі. Бағдарламалардың
ішінде жобалар да ұсынылады. Бағдарламалардың, үлгілер мен
жобалардың тиімділігі мониторингтің көмегімен айқындалады.
Мұның жарқын мысалы ретінде тараз қаласындағы «Қ. са-
рымолдаев атындағы №1 балалар үйі» мемлекеттік мекемесінің
қызметін ұсынуға болады.
2007-2008 оқу жылында балалар үйі дамуының перспективалық
жоспарымен мекеме жұмысының «Дербес өмірде өзін-өзі тану мен
өзін өзі жетілдіруге қабілетті әлеуметтік бейімделген бала жеке
тұлғасының дамуы, балаларды оңалту» тақырыбы анықталған, екі
эксперименттік бағдарлама: «Табысқа апарар жол» және «Рухани-
өнегелілік тәрбие: жалпыадамзаттық құндылықтарға бейімделу»
әзірленіп, сынақтан өткізілуде.
«Рухани-өнегелік тәрбие: жалпыадамзаттық құндылықтарға
Достарыңызбен бөлісу: |
