Ќазаќ тілі пєнініњ аудандыќ семинары

Баланың жеке тұлға ретінде дамуы, өзіндік көзқарасының қалыптасуы, ой өрісінің кеңеюі мектеп қабырғасынан басталады. Сондықтан да жалпы білім беретін мектептегі оқыту процесі жеке тұлғаға бағдарланған оқыту принципіне негізделініп, оқушылардың жас ерекшелігіне қарай қоғамдағы өзгерістерге бейім даму мүмкіндігін айқындауды қарастырады.

Сол мүмкіндіктердің ең бастысы – қазақ тілі мен әдебиет сабақтарындағы жазу жұмыстарының белгіленген нормалары мен бірыңғай талаптарының қатаң сақталынуы. Бұл жайлар әрбір мұғалімге бұрыннан-ақ таныс, белгілі, күнделікті жұмысында кеңінен қолданып жүрген жайлар. Әйтсе де әр баламен жеке жұмыс жүргізуді қажет ететін, жеке тұлға мен жалпыға бағытталған жұмыс түрлерін жобалау және өткізу түрлері мен талаптарының әр мектепте әртүрлі жағдайда болып келетіндігі ойлантатын жағдай. Сондықтан да әр кезеңде, әр әдістемелік нұсқаулықтарда көрсетіліп жүрген жазба жұмыстарының нормасы мен оларға қойылатын талаптарды бір жүйеге түсіріп, ортақ бір пікірге келер кез жеткен секілді.

Ең алдымен қазақ тілі мен әдебиеті пәнін жүргізуде қойылатын басты талап – ол оқушылардың жазу сауаттылығы мен көркемдігі, маңыздылығы.

Сыныпта және үйде орындайтын жұмыс түрлерінің толыққанды болуы.

Осы талаптарды орындау барысында оқушылардың тіл білімі саласында "үнсіз графика" аталатын бірыңғай талаптарды орындай білуі аса маңызды болып саналады. Себебі, белгілі бір заңдылыққа сүйеніп жүргізілген жұмыс, біріншіден, оқушының сауаттылығын танытатын болса, екіншіден, көркемдік жағынан да маңызды әсер етеді. Олай болса сол бәрімізге таныс деп саналатын бірыңғай талаптар дегеніміз не? Олар:

1. 
   Оқушы дәптерінің (немесе бақылау жұмысы парағының) сырты белгіленген үлгі бойынша 7-жолға (1-жол абзацтан басталынады) үнемі толыққанды түрде толтырылады. Мысалы: ..............орта мектебінің ..... – сынып оқушысы .............. қазақ тілі пәнінен жазба жұмыстарына арналған дәптері (... тоқсан соңында қазақ ...... пәнінен орындаған ....... жұмысы).
   
2. 
   Дәптерге жазу әрқашан бірінші жолдан (сызықтан) бастап жазылады.
   
3. 
   Күннің жады міндетті түрде сөзбен жазылуы керек.
   
4. 
   Күннің жадынан соң тақырып не жаттығудың реті араға жол тастамай жазылады.
   
5. 
   Тақырып не жаттығу ретінен соң бір жол тасталынып мәтін жазылады.
   
6. 
   Мәтіннің бірінші жолы міндетті түрде (өлеңнен басқа) абзацтан басталынады.
   
7. 
   Мәтіннен соң бір жол тасталынып келесі мәтін жазылады.
   
8. 
   Жаттығу жұмыстарының арасына бір жол қалдырылып (ортаға жаттығу реті жазылады) отырылады.
   
9. 
   Абзац жиек сызығынан үш әріп еркін сиятын көлемде қалдырылады.
   
10. 
    Абзацтан басқа жолдар жиек сызығына тақалып жазылады.
    
11. 
    Дәптер парағын жартылай бос тастап пайдалануға болмайды. Ондай
    

12. 
    Әрбір әріп каллиграфия нормаларына сай салынуы тиіс.
    
13. 
    Оқушы қате жіберген жағдайда ол боялып сызылмайды. Қате кеткен
    

14. 
    Қателер түрі қызыл сиямен жиек сызығының сыртына көрсетіледі.
    
15. 
    Қателерді көрсетудің ұсынылған шартты белгілері:
    

ә) ۷ - тыныс белгісі қатесі,

б)  - стильдік қате,

в)  - абзац,

г)  - сөз тастау.

16. Баға парақтың сол жағына мәтіннен кейін қойылады (бастауыштан

басқа сыныптарда).
Дәптер бойынша қателерді тексерудің түрлері:

1. 
   Қателердің үсті қызыл сиямен сызылып, жоғарысына анықтап жазылады.
   
2. 
   Қателер жазудың үстінен қызыл сиямен түзетіліп жазылады.
   
3. 
   Қателердің үсті сызылып, жиек сызығының сыртына, сол жолдың тұсына шартты белгілері қойылады.
   
4. 
   Қателер түзетілмей сол жолдың тұсына, жиек сызығының сыртына шартты белгілері қойылады.
   
5. 
   Қателер түзетілмей тек асты сызылады.
   

Енді оқушылардың сыныпта және үйде орындайтын жазба жұмыстарының көлеміне тоқталайық:

5-сыныпта – сыныпта 3, үйде 1 жұмыс,

6-сыныпта – сыныпта 2, үйде 2 жұмыс,

7-11-сыныптарда – сыныпта 4, үйде 3 жұмыс орындалуы керек,

немесе:

6-сыныпта – 9-11 жол,

7-сыныпта – 12-15 жол,

8-сыныпта – 16-20 жол,

9-сыныпта – 21-25 жол,

10-сыныпта – 26-30 жол,

11-сыныпта – 31-35 жол.

Әдебиет пәнінен 50 сөздей жазылуы тиіс.

6-сыныпта – 6 сынақхат жұмысы, 2 мазмұндама, 2/2 шығарма,

7-сыныпта – 5 сынақхат жұмысы, 2 мазмұндама, 3 шығарма,

8-сыныпта – 5 сынақхат жұмысы, 2 мазмұндама, 3 шығарма,

9-сыныпта – 3 сынақхат жұмысы, 2 мазмұндама, 4 шығарма,

10-сыныпта – 2 сынақхат жұмысы, 3 мазмұндама, 5 шығарма,

11-сыныпта – 2 сынақхат жұмысы, 4 мазмұндама, 5 шығарма жұмысы алынады.
Оқу жылдамдығын меңгермей ешқандай оқушы толыққанды білім ала алмайтыны белгілі. Сондықтан да айына 1 рет әрбір сыныптан оқу жылдамдығы алынып, талқыланып, басшылыққа алынып отырылуы керек.

Оқу жылдамдығымен бірге әрбір сыныпқа арналған жазба жұмыстарының көлемін, бағалау нормаларын да қайта бір еске салып өткен жөн.

ІІ. Сынақхат нормалары.

ІІ. Мазмұнадама нормалары. ІІІ. Бағалау нормалары.

ІҮ. Шығарма нормалары. Ү. Оқушы дәптерлерінің саны.

Мазмұндама мен шығарма жұмыстарына екі баға қойылады. Біріншісі жұмыстың мазмұны мен көркемдік сапасы, тіл шұрайлылығы үшін, ал екіншісі грамматикалық сауаттылығы үшін.

Қазақ тілі, яғни, сауаттылығы үшін алынған баға сынып журналының қазақ тілі пәні парағына қойылады. Журналдың күннің жады жазылатын жеріне шаршыны бос қойып төменге сауаттылығынан алынған бағалар қойылады. Үй тапсырмасының кестесінің орны толтырылмайды. Қазақ тілі пәнінің күндері әрі қарай бағдарламаға сай толтырылады. Әдебиет пәні парағына шығарма бағасы қойылады. Бір шаршыға екі баға қоюға болмайды.
Сынақхат мәтініне байланысты мұғалімдердің ескеретіні:

1. 
   Сынақхатты бағалауда орфографиялық және тыныс белгілік қателері жеке-жеке есептеледі де, жалпы бір баға қойылады.
   
2. 
   Бағалау кезінде қателердің қайталануы мен біртектілігіне назар аударылады.
   
3. 
   Егер бір қате бір сөздің құрамында немесе түбірлес сөздердің түбірінде қайталанса, бір қатеге саналады.
   
4. 
   Бір ережеге жататын қателер біртекті болып есептеледі.
   
5. 
   Алғашқы біртекті үш қате біреуге саналады да, келесі осындай қателер дербес есептеледі.
   
6. 
   Тасымалдауда, автор сөзін берудегі тыныс белгілерде жіберілген қателер түзетілгенмен, қатеге саналмайды.
   
7. 
   Сынақхат мәтінінде 5-тен артық түзету болса, бағасы 1 балға кемітіледі.
   
8. 
   3 және одан артық түзетулер кездескен жағдайда үздік баға қойылмайды.
   

Мазмұндаманы бағалауда оқушы жұмысының мәтін мазмұны мен негізгі ойға сәйкестігі, тақырыптың толық ашылуы, баяндау жүйесі ескеріліп, сөздік қорының деңгейіне, сөйлем құрылысына, мәтіннің стильдік біртектілігіне, тіл шеберлігіне назар аударылады.

Жоспар құру – оқушының өзіндік ізденісін, ойлау қабілетін танытатын жұмыс. Сондықтан емтиханда әр мазмұндама мәтіні бойынша жоспар құру міндетті деп саналады.
Оқушы шығармасын тексеру, бағалау мәселесін негізінен төрт салаға бөліп қарайды:

1. 
   Мазмұндылығы мен идеялылығы.
   
2. 
   Ой-пікірінің жүйелілігі.
   
3. 
   Стилі.
   
4. 
   Грамматикалық сауаттылығы.
   

Мемлекеттік емтихан кезінде сынақхат жазуға астрономиялық 2 сағат, мазмұндамаға 4 сағат, шығармаға 6 сағат беріледі.