26
ЕЛЕУЛІ ЖАҢАЛЫҚ АШҚАН ФИЗИК-ҒАЛЫМДАР
сіңіргіштігін көрсеткен. 1943 ж. өзараәсерлесулерді сипаттауға арналған маңызды
құрал болып табылатын шашырату матрицасын енгізген (S-матрицаны).
ГЕйССЛЕР Генрик Иоганн (1815 – 1879) – неміс физигі. 1855 ж. сынапты
вакуумдық сорғы жасаған. 1868 ж. газдан электр тогы өткен кезде оның жарқырау
құбылысының газдың табиғатына тәуелді болатынын тұжырымдаған. 1858 ж.
газдың химиялық құрамы оның жарқырау түсі бойынша анықталады деген бол-
жам жасаған.
ГЕЛЛ-МАнн Мюррей (1929 – ?) – американ физигі. 1953 ж. кванттық сан
–
ғажаптық ұғымын енгізген. 1973 ж. өзгелерге қатыссыз глюоондар туралы
болжал ұсынған. Нобель сыйлығының иегері (1969 ж.).
ГЕнРИ Джозеф (1797 – 1878) – американ физигі. 1832 ж. өздік индукцияны
және
экстраток құбылысын ашқан. 1842 ж. конденсатор разрядының тербелмелі
сипатын дәлелдеген.
ГЕРц Генрих Рудольф (1857 – 1894) – неміс физигі. 1888 ж. тәжірибе жүзінде
бос кеңістікте таралатын электрмагниттік толқындардың болатынын дәлелдеген.
Герцтің тәжірибесі Максвелл теориясы алдын ала болжаған әлгі толқындардың
ашылуы болды. 1887 ж. Сыртқы фотоэффектіні ашқан.
ГЕРц Густав Людвиг (1887 – 1975) – неміс физигі. 1912 – 14 жылдары Дж.
Франкпен бірге
электронның газ атомымен соқтығысуы бойынша тәжірибелер
жасаған (Франк – Герц тәжірибелері), осы тәжірибелер қорытындысы
атом-
дарда дискретті энергия деңгейлерінің болатынын айғақтаған, осы жайт Бор
атомының кванттық теориясын тікелей растаған. Нобель сыйлығының иегері
(1925 ж.).
ГЕСС Виктор Франц (1883 – 1964) – австриялық физик. 1912 ж. ғарыштық
сәулені ашқан. «Иондық желді» ашқан. Нобель сыйлығының иегері (1936 ж.).
ГИББС Джозайя Уиллард (1839 – 1903) – американ физигі. 1873 ж.
геометриялық термодинамиканың бастамасын ашқан, 1873 – 78 жыл-
дар аралығында химиялық термодинамиканың негізін қалаған, дер-
бес жағдайда
термодинамикалық тепе-теңдіктің жалпы теориясын
және
термодинамикалық потенциал әдісін 1875 ж.
фазалар ережесін,
капиллярлықтың теориясын тұжырымдаған.
ГИЛЬБЕРТ Уильям (1544 – 1603) – ағылшын физигі. 1600 ж. «Магнит,
магниттік денелер және Жер – үлкен магнит...» деген ғылыми еңбегі жарық
көрген. Онда
магнетизм және электр құбылыстарына арналған 600-ден аса
тәжірибе сипатталып түсіндірілген, магниттің әрқашан да екі полюсі болаты-
ны, аттас полюстердің бірінен-бірі тебілетіні, ал әр аттас полюстердің тартыла-
тыны т.б. құбылыстар қарастырылған. Жердің үлкен магнит екені түсіндірілген,
оған жерде магнит тілінің солтүстік пен оңтүстікке бағытталуы себеп болатыны
айтылған. Гильберт –
электр туралы ғылымның негізін салушы. Жалын дене-
27
ЕЛЕУЛІ ЖАҢАЛЫҚ АШҚАН ФИЗИК-ҒАЛЫМДАР
де үйкеліс арқылы пайда болған электрлік қасиетін жоятынын анықтаған. Жылу
құбылысын бөлшектердің қозғалысы ретінде қарастырған (1590 ж.).
ГИТТоРФ Иоганн Вильгельм (1824 – 1914) – неміс физигі. 1869 ж.
ка-
тод сәулесінің көлеңке түсіретінін байқаған. Ол
спектрлерді жолақ және
сызықтық деп екі түрге ажыратқан. Газдың өткізгіштігінің негізі ионда деп
есептеген. (1879 ж. )
ГЛЕЗЕР Дональд Артур (1926 – ?) – американ физигі. 1952 ж. зарядталған
бөлшектерді тіркеуге арналған
көпіршікті камераны жасаған. Нобель
сыйлығының иегері (1960 ж.).
ГоЛЬдШТЕйн Эуген (1850 – 1930) – неміс физигі. 1880 ж.
катод сәулесінің
магнит өрісінде ауытқитынын байқаған. 1895 – 98 жылдары катод сәулесі
түскен кейбір тұздардың жарқырайтынын анықтаған және катод сәулесіне
толқындық қасиетті таңған. 1886 ж.
арналық (каналдық) сәулені ашқан.
ГРЕй Стефен (1666 – 1736) – ағылшын физигі. 1729 ж. электр өткізгіштікті
ашқан. Барлық денелерді
өткізгіш және өткізгіш емес деп екіге ажыратқан.
электр зарядының дененің беті бойынша таралатынын анықтаған.
ГРИМАЛЬдИ Франческо (1618 – 1663) – итальян ғалымы (философ, мате-
матик). «Жарық, түстер және кемпірқосақ туралы Физика ғылымы» деген еңбегі
ғалым қайтыс болған соң 1665 ж. жарияланған. Ол еңбекте жарық дифракциясы,
жарықтың таралуы, шағылысуы, сынуы, т.б. мәселелер сипатталған.
ГУК Роберт (1635 – 1703) – ағылшын физигі. 1665 ж. Х. Гюйгенспен бірге
термометрдің тұрақты нүктелері ретінде
мұздың еру және судың қайнау
нүктелерін белгілеген және жылуды бөлшектердің қозғалысы ретінде болжал
жасаған. 1660 ж. қатты денелерге арналған серпінділік теориясын ашқан.
ГЮИ Луи (1854 – 1926) – француз физигі. 1888 ж. броун қозғалысының
жылулық табиғаты болатынын дәлелдеген.
ГЮйГЕнС Христиан (1629 – 1695) – голланд физигі. 1656 ж.
төмен түсетін
жүк орнатылған ең алғашқы сағатты жасаған. 1678 ж.
жарықтың толқындық
теориясын тұжырымдаған. Жарықтың таралу тетігін түсіндірген принципті
(Гюйгенс принципін) ұсынған.
1678 ж. жарықтың полярлануын ашқан.
1667 ж.
судың қатаю кезінде көлемін ұлғайтатынын байқаған. 1655 ж.
Сатурн
планетасының сақинасын және бір серігі – Титанды ашқан.
дАЛЬТон Джон (1766 – 1844) – ағылшын химигі әрі физик. 1801 ж.
қаныққан
және аса қызған булардың айырмашылығын алғаш рет көрсеткен. Газдардың
үлестік (парциалдық) қысымын ашқан(1801).
дАнИЕЛЬ Джон Фредерик (1790 – 1845) – ағылшын ғалымы әрі өнертап-
қышы. 1818 ж.
гигрометрді ойлап тапқан. 1830 ж.
су барометрін жасаған.
1836 ж.
мыс пен мырыштан құралған химиялық ток көзін (даниель
элементін) ойлап тапқан. Бұл ең алғашқы тұрақты ток көзі болды.
