болды. Қазақстанда 1943 жылы қорғаныстық маңызы бар
ондаған кәсіпорындар іске қосылды, бұрыннан істеп тұрған
кәсіпорындар өнім өндіруді арттырды. Мәселен, сол жылы
республикадағы қара металлургия өндірісінің тұңғышы Ақтөбе
ферросплав зауыты іске қосылып, өнім шығара бастады.
Ақтөбе химия комбинаты бор, фосфор қышқылдарын, сода
шығаруды жолға қойды. Шымкент дәрі-дәрмек жасау зауыты
шөптен
дәрі
жасауды
игерді.
Теміртауда
Қарағанды
металлургия комбинатын салу қолға алынды. [2: 207]
1944 жылы Текелідегі қорғасын-мыс комбинатының
бірінші
кезегі,
Өскемен
мыс
зауыты
іске
қосылды.
Республикада қара металлургия, мұнай өңдеу өнеркәсібі
қалыптасты.
Соғыс жылдары Қарағанды көміршілері Сібір, Орал,
Поволжье өнеркәсіп аудандарын жоғары сапалы кокстелген
көмірмен жабдықтап тұрды. Жер астында жұмыс істеген
лавалардың саны 1941-1945 жылдары 63-тен 158-ге дейін өсті.
19 жаңа шахта мен 3 көмір разрезі іске қосылды. Мұнай
кәсіпшілігінің қуатты артты. Қошқар, Комсомольск, Жолдыбай
мұнайшылығы іске қосылды. Соғыстың соңғы үш жылында
Қазақстан 2472,2 мың тонна сапалы мұнай өндірді.
Соғыс кезінде Қазақстан өнеркәсіп потенциалының күрт
артуы электр қуатын көп тұтынуды қажет етті. 1941 жылғы
қаңтарға дейінгі аралықта Қазақстанның электр энергиясын
өндірудегі Одақ бойынша үлес салмағы 1,31-ден 2,67 пайызға
дейін өсті. Соғыс кезінде барлығы 460 зауыт, фабрика, кеніш,
шахта және басқа өндірістер салынды.
Ұлы Отан соғысы жылдары Қазақстанның темір жол
транспорты майдан мен тыл қажеттерін қамтамасыз етуде
маңызды рөл атқарды. 1943 жылы темір жолда әскери жағдай
енгізіліп, әскер тәртібіне көшу темір жол арқылы жүк, шикізат
тасуды жақсартты.Темір жолдағы жұмыстың көбін әйелдер
атқарды. Олар теміржолшылардың 35 пайызын қамтыды.
Республикада көптеген өнеркәсіп орындарының іске қосылуына
байланысты темір жолдың жаңа желісін салу жұмыстары
қарқынмен жүргізілді. Ақмола-Қарталы, Гурьев-Қандағаш, Орск-
Қандағаш темір жолдары іске қосылды.
Қазақстанның колхозшы шаруалары соғыстың жеңіспен
аяқталуына қомақты үлес қосты. Село еңбеккерлеріне көмекке
қала тұрғындары келді. Республиканың колхоз-совхоздарында
жыл сайын 300 мыңға жуық қала халқы еңбек етті. Жау басып
алған аудандардан көшіп келген шаруалар еңбекте ерліктің
үлгісін көрсетті. Солардың бірі Батыс Қазақстан облысының
157
Теректі МТС-інде істеген Украинаның атақты тракторшысы
Паша Ангелинаның бригадасы. Оның берекелі бастамасы мен
тәжірибесі жергілікті механизаторлар тарапынан қызу қолдау
тапты. [3: 182]
Жауды жеңуге республиканың оқыған зиялылары да
өздерінің үлкен үлесін қосты. Олардың қатары еліміздің батыс
аудандарынан уақытша көшіп келіп паналаған ғалым, жазушы,
әртіс, ұстаз, дәрігерлермен т.б. толықтырылды.
Еліміздің шығыс аудандары мен Қазақстанның халық
шаруашылығының түбегейлі мәселелерін зерттеп, соның
негізінде жасалынған ұсыныстарды іске асыруға академик
В.Л.Комаров бастаған КСРО Ғылым Академиясының Қазақ
бөлімшесі
Президумының
төрағасы,
көрнекті
ғалым
Қ.И.Сәтбаев басқарған республиканың жүзден аса ғалымдары
қатысты.Олар қазба байлықтың көптеген жаңа орындарын
ашты, олардың майдан мүддесі үшін тез игерілуіне үлес қосты.
Қазақстанның бүкіл экономикасы мен адам күшін Ұлы
Отан соғысы майдандарының талаптарына сай жан-жақты
жұмылдыруда республика партия, кеңес және шаруашылық
органдары үлкен айтуға тұрарлық ұйымдастыру жұмыстарын
жүзеге асырды. Соғыс жылдары республика басшылары Н.А.
Скворцов, Н. Оңдасынов, Ә. Қазақбаев, Ж. Шаяхметов және
басқалары
соғыстың
қиын-қыстау
жағдайында
әскери-
мобилизациялық жұмыстарын жүргізді. Олар Қазақстанның
әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық өмірінің барлық
салаларына
басшылық
етуде
өздерінің
жоғары
ұйымдастырушылық қабілеттерін көрсете білді.
Әдебиеттер:
Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы: -Норма-К, 2008.
М.Б.Мұхамедов, Б.Сырымбетұлы Қазақстан тарихы.
Алматы: -Қарасай, 2010.
Кан Г.В. История Кахахстана. Алматы: -Алматы, 2009.
К ВОПРОСУ О ПОЛИТИЧЕСКИХ РЕПРЕССИЯХ В
СЕВЕРНОМ КАЗАХСТАНЕ В 1930-е ГОДЫ: ПРЕСНОВСКОЕ
ДЕЛО
Оразалина Ж.Е.
Магистр истории, педагог-организатор, куратор
158
Назарбаев Интеллектуальная школа ФМН г.Кокшетау
orazalina_janna@mail.ru
Вопрос о масовых политических репрессиях в 1930-е
годы в Северном Казахстане является малоизученной научной
проблемой. Неразработанность проблемы во многом связана с
недоступностью
фактического
материала.
Президентом
Республики Казахстан Н.А.Назарбаевым было справедливо
отмечено о том, что «невозможно дальнейшее развитие
современной Отечественной науки на основе прежних её
догматизированных концепций и дефиниций». Также им были
указаны основные методы преодоления «кризисных участков»
в изучении исторического прошлого казахского народа [1, 2].
Одним из таких «кризисных участков» истории, безусловно,
является вопрос о политических репрессиях в Северном
Казахстане в 1930-1940-е годы, требующий специального и
основательного исследования.
Первые уголовные дела в отношении лиц, подвергшихся
политическим репрессиям в Северном Казахстане, согласно
архивным данным, относятся к 1919 году и началу 1920-х
годов. Одним из первых в Акмолинской области в 1919 году
был арестован по 58-ой статье Стрельников Антон Исаакович,
1885 года рождения, русский по нациальному происхождению.
Стрельников А.И. проживал в селе Ольчинское Кокчетавского
уезда, занимался личным хозяйством и был обвинён в том, что
занимался агитацией против Советской власти. Был осуждён
по двум статьям 58-2 (участие в вооруженом восстании) и 58-
10 (антисоветская агитация и пропаганда) и приговорён к двум
годам лишения свободы [2, 2].
Последняя треть 30-х гг. ХХ в. ознаменовалась волной
политических репрессий, которые приняли массовый характер.
Укрепление культа личности Сталина и нетерпение всяческого
инакомыслия, попытки все трудности развития страны
объявить результатом деятельности «врагов народа» привели
к физическому устранению почти всех сколько-нибудь
влиятельных
лидеров,
могущих
составить
оппозицию
правящему режиму, т.е. руководящих партийных и советских
работников. Северный Казахстан в этом отношении не стал
исключением.
Согласно сведениям Ассоциации жертв незаконных
репрессий города Астаны и Акмолинской области, основная
доля репрессий в Акмолинской области приходится на 1930-
1940-е годы более 3360 человек, в 1940-1950-е годы порядка
159
Достарыңызбен бөлісу: | 
