17 мектеп-лицейінің педагог-психологы, Атырау қ

Р. И. Муханова,

Жұмысты жаңа бастаған жас мұғалімдерді

1. 
   Балаларды көңіліне тиетін атаулармен және теңеулермен атап кемсітпеңіз.
   
2. 
   Шектен шыққан жағдай орын алса да дауыс көтермеңіз. Егер сондай бір жәйт үстінде
   дауыс көтеріп қалған болсаңыз, артынша неге бұлай еткеніңізді түсіндіріп, бұған мәжбүр
   болғаныңызға өкінетініңізді білдіріңіз.
   

3. 
   Баланы жазалай отырып, дер кезінде кешіре де біліңіз, шын көңілден кешірім сұрауға дайын болатындай жағдай да жасаңыз.
   
4. 
   Баланы жазалай отырып, сол жаза арқылы өзге балалардың қуанышын ынталандырмаңыз.
   
5. 
   Балалардың бір-бірін жамандап әңгіме айтуына жол бермеңіз, шағым айтқыштарды сөзі шын болса да ынталандырмаңыз. Кінәлі балаға өз қателігін мойындатуға тырысыңыз. Бірақ ол өзін «жаман», «тәрбиесіз» немесе бәрін «әдейі» істейтін бала секілді сезінбейтін болсын.
   
6. 
   Баланың отбасы мен ата-анасы туралы оның көзінше ешқашан жағымсыз сөз айтпаңыз және өзгенің де олай етуіне жол бермеңіз.
   
7. 
   Егер сіз ойынды немесе сабақ тақырыбын өзіңіз жақсы білмейтін болсаңыз немесе әзірлігіңіз нашар болса, оларды өткізбеңіз.
   
8. 
   Баланың бастамасын «Өзіңнен сұраған кезде ғана айт» немесе «Өзіңе рұқсат берген «кез­де ғана жаса» деп үзіп тастамаңыз, әйтпесе олар сіздің басшылығыңызсыз бірдеме істеуден мүлдем қалады.
   

Жас мамандарға

1. 
   Жас баланы ересек адамша құрметтей де, жақсы көре де біліңіз.
   
2. 
   Балалармен жұмыс жүргізуден туындайтын сүйсіну сезімдерін бойға сіңіруге тырысыңыз, өйткені ол бірден емес, біртіндеп қана қалыптасатын сезім.
   
3. 
   Өзіңіздің білім «багажыңызды» қызықты тарихи оқиғалармен, ертегілермен, жануарлар әлемінен, табиғаттан және т.б. алынған қызықты фактілермен толықтырыңыз.
   
4. 
   Жұмысты әрқашан жақсы көңіл-күймен атқарыңыз. Бұл мұғалім ешқашан қабақ шытпасын деген сез емес. Бұл жерде әңгіме адамның жұмысқа өзін өзі даярлауы туралы болып отыр.
   
5. 
   Әрқашан «запас» сабағыңыз, артық ойын түрі болсын. Олар бастаған сабақтың барысын өзгертуге немесе оны жоспардан тыс өткізуге тура келген жағдайда қолдану үшін қажет. Сабаққа «запасымен» әзірленіңіз. Материалдың жетпей қалғанынан гөрі, артық болып пайда- ланылмай қалғаны жақсы.
   
6. 
   Адал көңілмен қарым-қатынас жасаңыз, балалар оны сезеді және бағалайды.
   
7. 
   Әділеттілік «кодексін» сақтауға тырысыңыз. Жасөспірімдер әділетсіздік көріністеріне тым шамшыл келеді.
   

1. 
   Жиналыс басталар алдында нашар көңіл-күйдің «есік сыртында» қалғаны жөн.
   
2. 
   Жиналысқа бөлінетін уақыт 1, 5 сағаттан артық болмасын.
   
3. 
   Адамға ең жағымды дыбыс - оның өз аты. Алдыңызда ата-аналардың аты-жөндері жазылған тізім болсын.
   
4. 
   Ата-аналар жиналысын бастар алдында талқыланатын мәселелерді жариялаңыз.
   
5. 
   Педагогикалық талдаудың «алтын ережесін» ұмытпаңыз: сөзді оңды нәтижелерден бастап, негативті жәйттерге сонан кейін көшу керек, сөйтіп әңгімені алдағы болашаққа жасалатын ұсыныстармен аяқтау қажет.
   
6. 
   Ата-аналарды ақпараттардың бәрі бірдей балалар игілігі үшін қызмет өте бермейтіндігі туралы ескертіңіз.
   
7. 
   Жиналысқа қатысқандардың барлығына уақыт тауып келгендері үшін ризашылығыңызды білдіріңіз (әсіресе әкелерге).
   
8. 
   Ата-ана баласының оқу үлгірімі үшін мұғалімі де өздерімен бірдей күйзелетінін түсінетін болсын.
   
9. 
   Жеке әңгімелесу кезінде бала үлгірімі туралы оның әлеуеттік мүмкіндіктеріне сәйкес баға беріңіз.
   
10. 
    Ата-аналарға «нашар оқушы» «нашар адам» деген сөз емес екенін ұқтырыңыз. Жиналыста мына нәрселердің орын алуы дұрыс болмайды:
    

• 
  жиналысқа қатысып отырған ата-аналарды өткен жиналыстарға келмегені үшін жазғыру;
  
• 
  жекелеген оқушылар мен әр түрлі сыныптардың жетістіктерін өзара салыстыру;
  
• 
  күллі сыныпқа негативті баға беру;
  
• 
  жекелеген пәндердің мәнін артықша бағалау;
  
• 
  қарым-қатынас жасау кезінде бұйрықты тонмен сөйлеу;
  
• 
  әрқашан мейлінше сыпайы, әдепті болыңыз.
  

Жас мамандарға арналған үлгі жаднама

Үлгірмеушіліктің психотерапиясы

Балаларды қалай сөйлетуге болады?

Балалардың сөйлеп, ашылуына қалай көмектесуге болады?

1. 
   Қалай дегенде де оларды күшпен сөйлетіп, күштеп ішіндегі сырын біле алмайсыз. Сіз неғұрлым мәжбүрлеген сайын, ол солғұрлым тұйықтала түседі. Сіз сабырға келіп, оларды өз еркіне қойсаңыз, қауіпсіздікті сезініп, өздері-ақ сөйпей бастайды.
   
2. 
   Тым асығыстамаңыз! Бір нәрседен құр қалатындай жағдайда жүрген адамға жақындаудың өзі де қиын ғой. Бәлкім, балалар сіздің осындай шұғыл сәттеріңізді көріп, артық-ауыс мазалағысы да келмейтін болар.
   
3. 
   Балаларды мүмкіндігінше азырақ сынауға тырысыңыз. Бәлкім, олардың тым-тырыс, үнсіздіктен қорған жасап алып отыруы да сіздің кезекті сыни ескертпе-жазаларыңыздан қорқатындықтан болар. Олар айтқан сөздердің бәріне де қуаныңыз, таңданыңыз.
   
4. 
   Сұрақ қоя біліңіз. Егер сіз әңгімені «солай ма» дегеннен бастайтын болсаңыз, ол ұзаққа баруы және қызықты болуы екіталай. Мұғалімдер көбінесе оқушыларға «ия» немесе «жоқ» деген сөзден басқа жауабы жоқ сұрақтар қояды да, оларды сөйлемейді деп жазғырады.
   
5. 
   Тек сынып жетекшісі ғана емес, сонымен бірге сынып досы да бола біліңіз. Бәлкім дос маңыздырақ, қажеттірек болар!
   

Өзін өзі ашу тренингі

Тренинг мақсаты:

• 
  тренингтік топтың жұмыс жүргізуіне қолайлы жағдай жасау;
  
• 
  тілектестік атмосферасын қалыптастыру;
  
• 
  тренингке қатысушыларды жас мамандармен таныстыру;
  
• 
  қарым-қатынас дағдысын қалыптастыру, өзара тиімді әрекеттестікке кедергі келтіретін ішкі барьерлерді, ширығуларды жою;
  
• 
  жас мамандардың ашылуына, өз әріптестеріне өздерін көрсете білуіне көмектесу;
  
• 
  жас мамандар өздерін педагогикалық ұжымның бір бөлшегі ретінде сезінуіне, бейімделуіне ықпал жасау;
  
• 
  қатысушыларды тренингтік топтардың негізгі жұмыс принциптерімен таныстыру.
  

1. 
   Жүргізушінің тренингке қатысушылар мен топтарды бір-бірімен таныстыруы.
   

3. 
   Іс-әрекет ережелерін қатысушылар өздері белгілеуіне немесе жүргізуші ұсынған нұсқаны пайдалануына болады.
   
4. 
   Практикалық бөлім.
   
5. 
   Соңғы бөлім, Тренингтің қорытындысын шығару.
   

• 
  Саламатсыздар ма, құрметті тренингке қатысушылар! Бұл біздің осы тоқсанда өтіп отырған өзін өзі ашу жөніндегі бірінші тренингіміз. Біздің кездесулеріміз ендігі жерде тұрақты болады деп сенемін! Біздің топ мектептегі жас мамандарды лицей әкімшілігімен, өздерінің баулушы тәлімгерлерімен, алдағы кезде бірге қызмет ететін мұғалімдермен таныстыру мақсатында құрылып отыр. Бүгін біз бір-бірімізбен жақынырақ танысатын боламыз. Ішкі барьерлерді алып тастауға, толқуларды сабырға түсіруге, оң зарядтар алуға тырысамыз.
  

• 
  Бәріңізге де үлкен рахмет! Бәріңіз де бой сергіту жаттығуын ойдағыдай орындадыңыздар! Енді түгел орындарыңызға қайта отырыңыздар. Сабақты одан ары жалғастыру үшін топта жұмыс жүргізу ережесін келісіп алуымыз керек (ережені алдынала тақтаға жазып қоюға немесе оны топпен ақылдаса отырып жасап, ватман қағазға түсіргеннен кейін, көрнекті орынга іліп қоюға болады).
  

1. 
   Қарым-қатынастағы бір-біріне деген сенім (қарым-қатынас жасау стилінің бірыңғай формасы, бұл орайда дүрысы «сен» деп сөйлесу.)
   
2. 
   «Осы жердегі» және «қазіргі» принципі бойынша қарым-қатынасжасау (қатысушыларды man қазір толғандырып отырғанжайлар туралы айтамыз, олардың топтағы іс-әрекеттерін талқылаймыз).
   
3. 
   Қарым-қатынастағы адалдық (не сезгенімізді және тек шындықты ғана айтамыз).
   
4. 
   Топтағы жәйттердің құпиялылығы (сабақ уақыты кезінде өткен жәйттердің бәрі топтың өз арасынан сыртқа шықпайды)
   
5. 
   Тұлғалардың күшті тұстарын, мықты қабілеттерін анықтау (жаттығулар мен тапсыр- маларды талқылау кезінде қатысушылар міндетті түрде сөйлеушінің оңды қасиеттеріне ерекше көңіл аударып отырулары тиіс).
   

«Кәсіптік герб» жаттығуы

• 
  Біз бәріміз де педагогтармыз. Мен сіздерге өз жеке кәсіби гербтеріңізді жасауды ұсынамын. Оның сипатын, формасын, қандай болуы керек екендігін әркім әр түрлі пайымдайды. Мен бәріңізге бір-бір ватман парағын, түрлі түсті қарындаштар үлестіремін. Сіздер соған кәсіптік герб контурын бейнелеп алып, сосын оның ішін мазмұнды бейнелермен толықтырасыздар. Бұл үшін кәсіби қызметтің бірқатар маңызды тұстарына көңіл аудару керек:
  
• 
  қатысушы өзінің кәсіби қызметінде неғұрлым маңызды деп есептейтін жетістік немесе оқиға;
  
• 
  сізді бақытты етуге оқушыларыңыз пайдалана аларлықтай нәрселер немесе білім аясы;
  
• 
  сіздің педагогикалық қызметте көмектесетін немесе көмектесе алатын жеке тұлғалық қасиеттеріңіз.
  

• 
  Гербтегі бейнелер оның иесі туралы не айта алады?
  
• 
  Суреттер неге осыншама әр келкі болып шыққан?
  
• 
  Қай гербтегі қандай бейнелерді өзгертіп, тузетер едіңіз, неге?
  
• 
  Ең жақсысы қайсысы және ол несімен жақсы?
  

• 
  Бәріңізге де атқарылған жұмыстар үшін алғыс айтамын!
  
• 
  Сіздер, шамасы, ептеп шаршаған шығарсыздар. Олай болса, бой сергіту жаттығуын жасайық.
  

• 
  Сонымен, одан әрі жалғастырамыз ба?
  

• 
  Енді жұп-жұпқа бөлініңіздер. Алғашқы жұптың біреуі «Мені жақсы көрмейді, себебі...» деп әңгіме бастайды. Екіншісі тыңдап болып: «Бәрібір де сен жақсысың, өйткені...» деп жалғастырады. Сонан соң бір-бірімен рөл алмасады.
  

Талқылау

• 
  Сіз серіктесіңіздің әңгімесіне түгелдей лайықты жауап әрекет жасай алдыңыз ба?
  
• 
  Жауап әрекет жасау қиын болған жоқ па, болса не нәрсеге байланысты еді?
  
• 
  Қолдау тапқан кезіңізде қандай сезімде болдыңыз?
  

• 
  Мұғалімдер ұжымы - үлкен бір команда. Бәрінің қызметі бір-біріне тәуелді. Сондықтан ұжымның бірін-бірі сезіне қимылдауы маңызды нәрсе. Қазір біз өткізетін жаттығу командада бірлесіп әрекет ете білу қажеттігін көрсетеді. Бәріңіз сап түзеп тұрыңыздар. Мен жүргізуші ретінде командадағы адам санынан аспайтын мөлшерде бір санды айтамын. Сонда саптан бірден сонша адам ырғып шығуы керек. Кеңесуге тыйым салынады! Жаттығу нәтижеге қол жеткізгенше қайталана береді. Әр ретте әрқандай сан аталады (бір-бірін тіл қатпай-ақ түсіну сезімі пайда болады).
  

• 
  Сізге қиын болған жоқ па?
  
• 
  Бұл жаттығудан қандай әсер алдыңыз, қандай сезімдер пайда болды?
  
• 
  Қанеки,бір-бірімізді арқадан қағып қояйық! Жарайсыңдар!
  
• 
  Біздің тренингіміз аяқталуға жақындап келеді. Енді сіздерге қорытынды жаттығу - психодраманы ұсынамыз! Бұл жаттығу творчестволық қабілетіміз қаншалықты деңгейде дамығандығын керсететін болады. Мен мәтінді (кез келген мәтін болуы мүмкін, мәселен, мысал, өлең, қандай да бір шығармадан үзінді) оқимын, ал сіздер жай ғана сол оқыған нәрсені ойнап көрсетесіздер. Қазіргі оқылатын шығарманың аты «Айна мен Маймыл». Крыловтың мысалынан алынған. Ахмет Байтұрсынов аудармасы. Үзінді. Алдымен басты кейіпкерлерді белгілеп алу керек. Бұлар: Мәтін оқушы, Маймыл, Маймылдың айнадағы бейнесі және т. б.
  

• 
  Өздеріңізді қалай сезіндіңіздер?
  
• 
  Не нәрсені ойнау жеңіл, не нәрсе ауыр болды?
  
• 
  Біздің актерлеріміз тапсырманы орындап шыға алды ма?
  

• 
  Менің қолымда кішкентай ғана сиқырлы күн бар. Ол сіздерге жылу, қуаныш, табыс, бақыт, сүйіспеншілік сыйлайды. Сіздер оны бір-біріңізге бере отырып, тренинг туралы өз әсерлеріңізді, қалай болғандығы жайлы айтып, пікірлеріңізді білдіресіздер, әрине, осымен бірге әріптестеріңіздің атына өз тілектеріңізді жолдайсыздар.
  
• 
  Тренинг аяқталды. Бәріңізге көп-көп рахмет айтамыз. Өздеріңізбен бірге жұмыс жүргізу үлкен ғанибет. Біз бүгінгі сабақта алға қойған міндеттерімізді орындадық деп ойлаймын. Сіздерге кәсіби қызметтеріңізде табыс тілеймін! Кездескенше!