Бөлінбеген пайда (табыс) –

Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері, сол ұйымның шығарған акцияларының түрлері, (жәй және артықшылығы бар) акциялардың сандары, сондай – ақ бір акцияның атауы (номиналдық) құнына сәйкес акционерлік қоғамның, серіктестіктердің, өндірістік кооперативтердің жалпы жиналысында бекітіледі. Жалпы кез – келген ұйымның жарғысы тиісті мемлекеттік органдарда (әділет министірлігі)тіркеуден өткізілуі тиіс. Қандайда болмасын қоғамның акциясын сатып алатын мүшесі ол акцияларды қоғамға немесе үшінші тұлғаға сатуға ұсыныс жасауына құқы бар.

Кәсіпорындарда жарғылық капиталдың есебі «Жарғылық қор» бөлімінің:

• 
  «Жай акциялар»,
  
• 
  «Артықшылығы баракциялар»,
  
• 
  «Салымдар мен жарналар».
  

- деп аталатын бөлімше шоттарында есептеледі.

Акционерлердің акцияға жазылған сомасына жарғылық қорды құрғанда, сондай – ақ қосымша эмиссия жасау арқылы жарғылық қордың өскен сомасына:

Д – т: «Төленбеген капитал» шоты,

К – т: «Жай акциялар» немесе «Артықшылығы бар акциялар» шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

Егер үлес қосушылар мен акционерлерқоғамқа өз үлесін ақшалай түрде салған жағдайда:

Д – т: «Ақшалар» шоты,

К – т: «Төленбеген капитал» шоты түріндегі екі жақты жазу жазылады.

Бұл жағдайда еліміздегі бас шоттар кестесіне сәйкес:

• 
  «Ел ішінднгі валюталық шоттардағы ақшалар»,
  
• 
  «Шетелдердегі валюталық шоттардағы ақшалар»,
  
• 
  «Есеп айырылысу шотындағы ақшалар»,
  
• 
  «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі ақшалар».
  
• 
  «Кассадағы шетелдік валюта түріндегі ақшалар».
  

Ал егер үлес қосушылар мен акционерлер қоғамға өз үлесін «Материалдық емес актив», «Негізгі құрал», «Материалдық құндылықтар» тағыда басқа түрде салатын болса:

Д – т: «Материалдық емес актив»,

«Негізгі құрал»,

«Материалдық құндылықтар» және тағыда басқа шоттардың тиістілері,

К – т: «Төленбеген капитал» деп аталатын шот түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

Сондай – ақ серіктестіктердің (акционерлік қоғамнан басқадай ) қоғамдық жарғылық қорға қосқан үлестері мен жарналарының сомасына:

Д – т: «Материалдық емес активтер»;

«Негізгі құралдар»;

«Материалдық құндылықтар»;

«Ақшалар» және тағы да басқа шоттардың тиістісі.

К – т: «Салымдар мен жарналар» шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылуға тиіс.

«Қайтарылынып алынған капитал» деп аталатын шот акционерлік қоғамның акционерлерден сатып алған акцияларының есебін жүргізу үшін арналған. Бұл жағдайда кәсіпорын акционерлерден өз акцияларын сатып алған уақытында бухгалтерлік есепте

Д – т: «Қайтарылып алынған капитал» шоты,

К – т: «Ақшалар» шоты түрінде екі жақты жазу жазылады.

Егер акционерлік қоғам өз акцияларын айналымнан алып тастаған уақытта, айналымнан алынған акцияның құнына:

Д – т: «Қарапайым акциялар» немесе

«Артықшылығы бар акциялар» шоттарының тиістісі,

К – т: «Қайтарылып алынған капитал» шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

Осы айтылғандармен қатар кәсіпорындарда «Қосымша төленген капитал» деп аталатын шотта қоғамның өз акцияларын атаулы (наминалдық) бағасынан жоғары бағамен сату барысында пайда болған сомалары, ал «Қосымша төленген капитал» деп аталатын шотта ақшаның құнсыздануына және тағы да басқа жағдайларға байланысты ұйымның «негізгі құралдарын» , инвестицияларын сондай – ақ басқа да активтерін қайта бағалау нәтижесінде пайда болған капиталдың өсу сомалары есептелінеді. Жоғарыда айтылып өткендей қоғам өз акцияларын наминалдық бағасынан жоғары бағамен сатқан уақытында ақшалардың келіп түсуіне қарай:

Д – т: «Ақшалар»

К – т: «Қосымша төленген капитал» шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

Кәсіпорынның акционерлерден акцияларды олардың атаулы (номиналдық) бағасынан төмен бағамен сатып алуынан пайда болған айырма сомаға:

Д – т: «Қайтарылынып алынған капитал» шоты,

К – т: «Қосымша төленген капитал» шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

Кәсіпорынның негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа да активтерді қайта бағалағаннан алынатын сомаларына:

Д – т: «Негізгі құралдар»;

«Материалды құндылықтар»;

«Инвестициялар» және тағы да басқа шоттардың тиістісі,

К – т: «Негізгі құралдарды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген капитал»;

«Инвестицияларды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген капитал»;

«Басқа да қосымша төленбеген капитал» шоттарының тиістілері түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.

Сонымен қатар:

– негізгі құралдарды қайта бағалау кезінде өскентозу сомасына:

Д – т: «Негізгі құралдарды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген капитал» шоты,

К – т: «Негізгі құралдардың тозуы» шоты түрінде;

– Негізгі құралдардың пайдалануына қарай олардың қосымша бағаланған сомалары және есептен шығарылған негізгі қорлардың пайдаланылған мерзімі ішінде бөліндеген табысқа апарылмай қалған қосымша бағасының сомасына:

Д – т: «Негізгі құралдарды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген капитал» шоты,

К – т: «Есепті жылдың бөліндеген табысы (жабылмаған зияны)» шоты түрінде;

– негізгі құралдардың бұрынғы қайта бағалау кезіндегі анықталған қосымша құны шегінде келесі қайта бағалау кезіндегі оның құнының азаю сомасына:

Д – т: «Негізгі құралдарды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген капитал» шоты,

К – т: «Негізгі құралдар» шоты түрінде бухгалтерлік жазулар жазылады.

«Инвестицияларды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген капитал» шоты бойынша шаруашылық субъектінің бухгалтерлік есебінде:

– қарнжылық инвестицияларды бұрынғы қосымша бағалағанда алынған сомасы шегінде инвестициялардың кейінгі кездегі құнының төмендеу сомасына:

Д – т: «Инвестициялардан қайта бағалағаннан алынған қосымша төмендеген капитал » шоты,

К – т: «Қаржылық инвестициялар» шоты түрінде;

– қабылданған есеп саясатына қарай есептен шығарылған ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың бұрынғы қосымша бағаланған сомасына:

Д – т: «Инвестициялардан қайта бағалағаннан алынған қосымша төмендеген капитал » шоты,