1 Жаза тайынду институтының қалыптасуы мен дамуының тарихи кезеңдері

Жазаның қылмыстық құқық бұзушылығының

жүктеу 1,61 Mb.

Pdf просмотр

бет	7/82
Дата	26.03.2022
өлшемі	1,61 Mb.
	#37927

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 82

Binazarov KR Kilmistik atkaru ОҚУЛЫҚ

Жазаның  қылмыстық  құқық  бұзушылығының

және  айыпкердің
жеке  басының  қоғамдық  қауіптілігі  дәрежесіне  және  сипатына
қатыстылығы қағидасы.

Жазаның  түрі,  шарасы,  оны  өтеудің  шарты  мен  тәртібі,  сондай
-
ақ

жазадан босату немесе шартты түрде соттау негізі қылмыс санатына және іс
-
әрекеттің  қоғамдық  қауіптілігіне  тікелей  тәуелді  болып  келеді.  Сонымен
қатар,  сот  жаза  тағайындай  отырып,  сотталушының  жеке  басының
ерекшеліктерін, оның бұрынғы соттылығын, топтасып жасалған қылмыстық
құқық  бұзушылықтарға

қатысудағы  рөлі  мен  қосқан  үлесін,  жас  шамасын,
жынысын,  денсаулығын,  еңбек  жағдайын,  жасалған  іс
-
әрекетке  деген
көзқарасын,  шын  жүректен  опық  жеуін,  келтірілген  зиянның  орнын
толтыруға  талпынысын,  қылмыстық  құқық  бұзушылық

жасағанға  дейінгі
және  кейінгі  мінез
-
құлқын  және  т.б.  ескереді.  Аталған  барлық  факторлар
қылмыстық  құқық  бұзушылық

құрамын  немесе  айыпкердің  жауаптылығын
жеңілдететін  немесе  ауырлататын  мән
-
жайларды  айқындайтын  белгілер
ретінде есепке алынады.

Өкінішке орай, заңның ешбір жерінде қылмыстық құқық бұзушылықпен
айыпкердің жеке басының қоғамдық қауіптілігі ұғымының, олардың сипаты
мен дәрежесінің нақтылы мазмұны ашылып көрсетілмеген.

Құқықтық  ілім  мен  тәжірибе  аталған  дәрежелерді  барлық  реттерде  бір
тұрғыда  және  жеткілікті  деңгейде  ашып  қарастырмайды.  Тек  соңғы
уақыттарда  ғана  бұл  ыңғайда  салыстырмалы  тұрде  біршама  нақтыланған
кепілдемелер пайда болды.

Мәселен,  Ресей  Федерациясы  Жоғарғы  сотының  1996  жылғы  25
қазандағы  №8  "РФ  Жоғарғы  сотының  1986  жылғы  14  сәуірдегі  №1  "Ресей
Федерациясы  соттарының  бас  бостандығынан  айыру  тұріндегі  жаза
-
ны
қолдану  тәжірибесі  туралы"  қаулысын  соттардың  орындау  барысы  туралы"
қаулысында  бұл  мәселеге  байланысты,  қылмыстың  қоғамдық  қауіптілігін

оның  өзіндік  сапалық  ерекшелігі,  қылмыстық  қол  сұғу  объектісінің  сипаты
және  құндылығы,  кінәнің  формасы  және  оны  қылмыстың  қандай  бір
дәрежесіне  жатқызуға  тәуелді  болып  келетін  қылмыстық  жазаланушы  іс
-
әрекеттің  бір  түрі  ретіндегі  оның  қауіптілігінің  сапалық  сипаты  деп  ұғына
отырып, анықтама берілген.

Қылмыстың  қоғамдық  қауіптілік  дәрежесі  деп  бір  үлгідегі,  ұқсас
қылмыстық құқық бұзушылықтардың

сандық сипаттамасы ұғынылады.

Қылмыстық  құқық  теориясында  қылмыстық  құқық  бұзушылықтың
қоғамдық  қауіптілік  сипаты  мен  дәрежесі  ұғымының  мазмұны  әр  қилы
ашылады.  Мәселен,  А.Н.  Панченко  әрекеттің  қоғамдық  қауіптілік
дәрежесінің сипатын қол сұғушылық объектісі, ал дәрежесін
-
осы объектіге
келтірілген нақтылы зиян ретінде анықтайды
(12).
С.В. Бородин қылмыстық құқық бұзушылықтың қоғамдық қауіптілігінің
сипаты оны басқа қылмыстық құқық бұзушылықтармен

қатар анықтайды, ал
дәрежесі
-
қылмыстық  кодекстің  белгілі  бір  бабымен  көзделген  ұқсас
әрекеттер арасындағы қауіптілігін айырып тануға мүмкіндік береді деп атап
көрсетеді
(13).
Бұл  ретте  сипат  қылмыстық  құқық  бұзушылықтың

объектісі  мен
субъектілік жағына, ал дәреже
–
қылмыстық құқық бұзушылық

құрамының
объективтік жағына тәуелді болып келеді. Н. П. Новоселов бұл ойды одан әрі

15
дамытады,  жалпы  алғанда  қылмыстың  және  айыпкердің  жеке  басының
қоғамдық  қауіптілігін  жауапкершілік  дәрежесіне  ықпал  ететін

мән
-
жайлар
ретінде  дұрыс  пайымдай  отырып,  сонымен  қатар,  әрекеттің  қоғамдық
қауіптілік  сипаты  мен  дәрежесі  қылмыстық  құқық  бұзушылық

құрамының
субъектісімен

және  субъективтік  жағымен  сипатталмайды  деген  пікірді
алдыға

тартады.  Бұл  элементтер,  оның  ойынша,

тек  айыпкердің  өз  жеке
басының қоғамдық қауіптілігін анықтайды
(14).
Бұл  орайда  Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы сотының  1999 жылғы 30
сәуірдегі  «Соттардың  жаза  тағайындау  кезінде  заңдылықтарды  сақтауы
туралы»  №1  қаулысы  да  нақтылы  жөн
-
жоба  ұсынбаған.  Онда  жаза
тағайындау  кезінде  сот  ескеруге  тиіс  мән
-
жайларды  жүйесіз  тізбектей
бергеннен  басқа  ештеңе  жоқ,  қылмыстың  қоғамдық  қауіптілік  сипатын
анықтайтын факторлар тіпті де аталмаған.

Қаулыда  сот  ескеруге  тиіс  мән
-
жайлар  қатарында  мыналар  атап
көрсетілген:  қылмыстық  құқық  бұзушылықтың

ауырлығы  дәрежесі,
рецидивтің  болуы  және  оның  түрі,  қылмыстың  аяқталу  сатысы,  адамдар
тобының,  ұйымдасқан  топтың  не  қылмыстық  қауымдастықтың  құрамында
қылмыстық  құқық  бұзушылықтарды  жасау  кезіндегі  сотталушының  қатысу
дәрежесі,

қылмыстық құқық бұзушылық

мақсатына жету барысындағы оның
әрекетінің маңызы және оның келтірілген немесе мүмкін боларлық зиянның
сипаты  мен  көлеміне  ықпалы,  қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың

жиынтығы  орын  алды  ма,  нақ  сол  қылмыстық  құқық  бұзушылықтар  үшін
көзделген  жазадан  неғұрлым  жеңіл  жаза  тағайындауға  негіз  бар  ма,
сотталушының  жынысы  мен  жас  шамасы,  сыбайласқан  қылмыстық  құқық
бұзушылықтарға

қатысы,  бұрын  сотты  болған,  түзелу  жолына  түскісі
келмейтін  адамның  қылмыстық  құқық  бұзушылық

жасауы,  жауаптылықты
және жазаны жеңілдететін және ауырлататын және басқа да мән
-
жайлардың
болуы.

Жоғарғы  сот  жергілікті  соттарды  жасалған  қылмыстық  құқық
бұзушылықтың  қоғамдық  қауіптілік  дәрежесін  анықтаған  кезде  қылмыстық
құқық  бұзушылықтардың

ауырлығы  дәрежесін,  сондай
-
ақ

барлық  мән
-
жайлардың жиынтығын (кінәнің формасы, себеп
-
салдарлары, амал
-
тәсілдері,
қылмыстық құқық бұзушылықтарды

жасаудың мән
-
жайлары және сатылары,
орын алған зардаптардың ауырлығы, әрбір сотталушының қылмыстық құқық
бұзушылықтарды

жасауға  қатысу  дәрежесі  мен  сипаты  және  басқалар)
басшылыққа алуға міндеттейді.

Жаза тағайындауға ықпал ететін мән
-
жайлардың келтірілген толық емес
тізімі  оларды  қолдану,  соттардың  ескеруі  және  анықтаушы  критерийлер
ретінде пайдалануы механизмін ашып көрсетпейді.

Біздің  ойымызша,

жүктеу 1,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 82