|
 1. Физиологияның ғылым ретінде жалпы сипаттамасыНерв талшықтарының физиологиялық ерекшеліктері
|
| бет | 30/124 | | Дата | 09.03.2023 | | өлшемі | 348,04 Kb. | | #41651 |
| Физио сессия шпор 132новый (2)37.Нерв талшықтарының физиологиялық ерекшеліктері
Жүйке талшықтарының физиологиялық қасиеттері:
1) қозу – тітіркенуге жауап ретінде қозу жағдайына келу қабілеті;
2) өткізгіштігі – барлық ұзындығы бойынша тітіркену орнынан әсер ету әлеуеті түрінде жүйке қозуын беру қабілеті;
3) рефрактерлілік (тұрақтылық) – қозу процесінде қоздырғыштықты уақытша күрт төмендету қасиеті.
Жүйке тінінің ең қысқа рефрактерлік кезеңі бар. Рефрактериялықтың мәні-матаны тасымалдаудан сақтау, биологиялық маңызды тітіркендіргішке жауап реакциясын жүзеге асырады;
4)лабильдік– белгілі бір жылдамдықпен тітіркенуге әрекет ету қабілеті. Лабильділік белгілі бір уақыт кезеңінде (1 с) қозу импульстерінің ең көп санымен әсер ететін тітіркену ырғағына дәл сәйкестікте сипатталады.
Нерв талшықтары нерв тінінің дербес құрылымдық элементтері емес, олар келесі элементтерді қамтитын кешенді құрылым болып табылады:
1) жүйке жасушаларының өсінділері-осьтік цилиндрлер;
2) балшық жасушалары;
3) дәнекер тоқылған (базальды) пластинканы.
Жүйке талшықтарының басты функциясы-жүйке импульстерін жүргізу. Жүйке жасушаларының өсінділері жүйке импульстерін өздері жүргізеді, ал балшық жасушалары бұл жүргізуге ықпал етеді. Құрылыс ерекшеліктері мен функциялары бойынша жүйке талшықтары екі түрге бөлінеді: миелинсіз және миелинсіз.
Миелинсіз нерв талшықтары миелин қабығы жоқ. Олардың диаметрі 5-7 мкм, импульсті өткізу жылдамдығы 1-2 м/с.миелинді талшықтар шванндық жасушалармен түзілген миелинді қабықпен қапталған осьтік цилиндрден тұрады. Осьтік цилиндрде мембрана және оксоплазма бар. Миелин қабығы жоғары омиялық кедергісі бар липидтерден 80% - ға және ақуыздан 20% - ға тұрады. Миелин қабығы осьтік цилиндрді тұтас жабады, ал үзіледі және тораптық ұстап қалу деп аталатын осьтік цилиндрдің ашық бөліктерін қалдырады. Ұстап қалу арасындағы учаскелердің ұзындығы әртүрлі және нерв талшығының қалыңдығына байланысты: ол қалыңырақ болса, ұстап қалу арасындағы қашықтық соғұрлым ұзын болады. Диаметрі 12-20 мкм болғанда қозу жылдамдығы 70-120 м/с құрайды.
Қозу жылдамдығына байланысты жүйке талшықтары үш түрге бөлінеді: А, В, С.
Қоздыруды жүргізудің ең үлкен жылдамдығы қоздыруды жүргізу жылдамдығы 120 м/с жетеді, В жылдамдығы 3 – тен 14 м/с дейін, С-0,5-тен 2 м/с дейін болады.
"Нерв талшығы" және "нерв"ұғымдарын араластыруға болмайды. Нерв-нерв талшығынан( миелин немесе миелинсіз), нерв қабығын құрайтын бос талшықты дәнекер тіннен тұратын кешенді түзілім.
Нерв талшығы бойынша қозуды жүргізу механизмдері. Жүйке талшығы бойынша қозу заңдары
Жүйке талшықтары бойынша қозу механизмі олардың түріне байланысты. Жүйке талшықтарының екі түрі бар: миелин және миелинсіз.
Метаболизм процестері метаболизмсіз талшықтардағы энергия шығынын тез өтеуді қамтамасыз етпейді. Қозудың таралуы біртіндеп өшіп – декрементпен жүреді. Қозудың декременттік тәртібі төмен ұйымдастырылған жүйке жүйесіне тән. Қозу талшықтың ішіне немесе оның қоршаған сұйықтығына пайда болатын шағын айналмалы токтардың есебінен таралады. Қозған және бос емес учаскелер арасында шеңберлі токтардың пайда болуына ықпал ететін потенциалдар айырмасы пайда болады. Ток " + "зарядтан" - " тарайды. Айналмалы ток шығатын жерде na иондарына арналған плазмалық мембрананың өткізгіштігі артады, нәтижесінде мембрананың деполяризациясы жүреді. Жаңадан қозғалған учаскелер мен көрші бос емес учаскелер арасында қайтадан потенциалдар айырмасы пайда болады, бұл айналмалы токтардың пайда болуына әкеледі. Қозу біртіндеп осьтік цилиндрдің көрші бөліктерін қамтиды және аксонның соңына дейін таралады.
Миелинді талшықтарда метаболизмнің жетілуінің арқасында қозу ісінбей, декрементсіз өтеді. Электр тогы талшықтан тек ұсталу аймағында ғана кіріп, шыға алады. Тітіркену кезінде А ұстап қалу аймағында деполяризация пайда болады, осы уақытта көршілес ұстап қалу поляризацияланған. Ұстап қалу арасында потенциалдар айырымы пайда болады және айналмалы токтар пайда болады. Айналмалы токтар есебінен басқа да ұстап қалу қозғалады, бұл ретте қозу сальтаторлық, секіріс тәрізді бір ұстап алудан екіншісіне таралады. Қозудың таралуының сальтаторлық тәсілі үнемді және қозудың таралу жылдамдығы миелинсіз нерв талшықтарына қарағанда (0,5–2 м/с) әлдеқайда жоғары (70-120 м/с).
Жүйке талшығы бойынша тітіркенуді жүргізудің үш заңы бар.
Анатомо-физиологиялық тұтастық Заңы.
Жүйке талшығы бойынша импульстерді жүргізу, егер оның тұтастығы бұзылмаған жағдайда ғана мүмкін болады. Нерв талшығының физиологиялық қасиеттері салқындату, түрлі есірткі құралдарын қолдану, қысылу, сондай-ақ анатомиялық тұтастықтың кесіктері мен зақымданулары арқылы бұзылған кезде ол бойынша жүйке импульсін жүргізу мүмкін емес.
Қозудың оқшауланған Заңы.
Перифериялық, жұмсақ және жұмсақ емес жүйке талшықтарында қозудың бірқатар ерекшеліктері бар.
Перифериялық нерв талшықтарында қозу тек нерв талшығының бойымен ғана беріледі, бірақ бір нерв бағанасында орналасқан көршілес адамдарға берілмейді.
Дене жүйке талшықтарында оқшаулағыштың рөлін миелинді қабық орындайды. Миелин есебінен меншікті кедергі артады және қабықтың электр сыйымдылығының азаюы болады.
Масасыз нерв талшықтарында қозу оқшауланған беріледі. Бұл жасушааралық саңылауларды толтыратын сұйықтық кедергісі жүйке талшықтары мембранасының кедергісінен айтарлықтай төмен. Сол себепті деполяризацияланған учаскелердің арасында пайда болатын ток жасушааралық сілтілер бойынша өтеді және бұл ретте көрші жүйке талшықтарына енбейді.
Екі жақты қозу Заңы.
Нерв талшығы жүйке импульстерін екі бағытта – орталық және ортадан тепкіш жүргізеді.
Тірі ағзада қозу тек бір бағытта жүргізіледі. Нерв талшығының екі жақты өткізгіштігі ағзада импульстің пайда болу орнымен және синапстардың клапандық қасиетімен шектеледі,ол тек бір бағытта қозу мүмкіндігін береді.
Достарыңызбен бөлісу: |
|
|
