1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

169
5-
БӨЛІМ
. 
ЖАС
 
ЕРЕКШЕЛІК
 
ПСИХОДИАГНОСТИКАСЫ
5.1 
Мектеп
жасына
дейінгі
балалардың
психодиагностикасы
5.2 
Мектеп
жасындағы
балалардың
диагностикасы
5.1 
Мектеп
 
жасына
 
дейінгі
 
балалардың
 
психодиагностикасы
Мектеп
жасына
дайінгі
балалармен
жүргізілетін
диагностикалық
жұмыстың
коррекциялық
, 
дамытушы
əсері
де
оған
пареллель
бо
-
луы
керек
деп
санаймыз
. 
Ал
мектеп
жасына
дейінгі
кезеңдегі
«
ба
-
ла
-
бала
» 
жүйесі
В
. 
С
. 
Мухина
еңбектерінде
сипатталады
. 
Зерттеуші
балалардың
өзара
қарым
-
қатынас
құруы
оның
психикалық
дамуына
жағдай
жасайтындығын
атап
көрсетеді
. 
Онда
негізгі
үш
жағдай
баса
көрсетіледі
:
- 
баланың
өзара
қарым
-
қатынасы
ересектермен
қарым
-
қаты
насы
нəтижесінде
қалыптасады
.
- «
Бала
-
бала
» 
жүйесінде
ғана
кейбір
іс
-
əрекет
түрлерін
меңгеруге
болады
, 
яғни
топпен
ересек
адамдардың
қатынасын
бірлесіп
қайта
жаңғырта
алады
.
- 
Балалар
тобында
мінез
-
құлық
, 
жүріс
-
тұрыс
нормалары
мен
адамгершілік
қасиеттерін
меңгеріп
, 
жаттығуға
мүмкіндік
алады
. 
Балалардың
өз
қатарластарымен
қарым
-
қатынас
құруы
осы
қарым
-
қатынасты
қажетсінуімен
анықталады
(
М
. 
И
. 
Лисина
). 
Бұл
қажеттілік
3-
жасқа
келген
балаларда
қалыптаса
бастайды
(
Л
. 
Н
. 
Га
-
лигузова
).
5-6 
жастағы
балалардың
басқа
балалармен
қарым
-
қатынасты
қажетсінуін
А
. 
И
. 
Фукин
3 
топқа
бөледі
:
1 - 
топқа
қарым
-
қатынаста
белсенді
балалар
жатады
. 
Олардың
басқа
балалармен
байланыс
барысында
жағымды
эмоциялық
ре
-
акция
, 
жұптасуға
қызығушылық
танытып
, 
сезімталдық
көрсетуі
, 
жұптасының
қарым
-
қатынас
құруына
түрткі
болу
сияқты
қасиеттері
бала
мінез
-
құлығы
мен
жүріс
-
тұрысынан
көрінеді
. 
2 - 
топқа
қарым
-
қатынаста
енжар
балалар
жатады
. 
Олар
өздерін
топ
ішінде
ұстай
алмай
, 
беймаза
күй
кешеді
, 
жағымсыз
эмоция
танытады
. 
3 - 
топ
қарым
-
қатынаста
тұрақсыз
болатын
балалармен
сипатталады
. 
Оларға
1-
ші
жəне
2-
ші
топ
балаларының
тенденциялары
тəн
болады
. 
Ал
Х
. 
Т
. 
Шерьязданова
еңбектерінде
мектеп
жасына
дейінгі

170
балалардың
ойын
əрекетінде
ересектер
мен
бала
арасындағы
қатынасқа
құрымдылық
-
логикалық
тұрғыдан
сипаттама
жасалады
, 
ғалым
оны
сурет
түрінде
көрсетеді
.
Сонымен
, 
баланың
басқа
балалармен
қарым
-
қатынас
құруында
əрбір
баланың
ересектермен
байланыс
жасауындағы
психологиялық
жас
ерекшеліктері
айқын
көрінеді
(
М
. 
И
. 
Лисина
).
Олай
болса
, 
ұлттық
салт
-
сана
, 
біздің
жағдайымызда
қазақ
отбасындағы
əлеуметтік
рөл
мен
жыныстық
ерекшеліктер
, 
қазақ
халқының
адамгершілік
құндылықтары
қарым
-
қатынаста
ескерілуі
қажет
деп
пайымдаймыз
. 
Мектеп
жасына
дейінгі
балалардың
психикасындағы
жаңа
құрылым
мотивтердің
бір
-
біріне
бағыныштылығы
, 
ерікті
əрекеттерінің
негізгі
түрлерінің
бірлесе
жүзеге
асуы
болып
та
-
былады
. 
Сондықтан
, 
балалармен
зертханалық
жұмыстарда
ұйымдастырылатын
психодиагностикалық
əдістемелердің
бірнеше
түрлерін
ұсынуды
жөн
көрдік
. 
Олар
белгілі
бір
қағидаларды
қатаң
сақтауды
қажет
ететін
психодиагностикалық
жұмыстар
. 
1 – 
зертханалық
 
сабақ
Тақырыбы
:
Мектеп
жасына
дейінгі
балалармен
жүргізілетін
жалпы
психодигностикалық
жұмыстар
.
Мақсаты
:
Ересек
мектепке
дейінгі
шақта
балалардың
танымдық
, 
жеке
даралық
дамуын
психодиогностикалық
зерттеулердің
теория
-
лық
негіздерін
меңгерту
жəне
əдістемелерді
қолдана
білуге
үйрету
.
Əдістеме
: «
Суретте
 
не
 
жетіспейді
?»
Мақсаты
: 
балаларда
қабылдаудың
қалыптасуын
бағалау
, 
бейнелерді
қабылай
отырып
, 
ой
болжамын
жасау
, 
оны
сөзбен
жеткізе
білуін
анықтау
.
Көрнекілік
:
Сериялы
суреттер
, 
секундомер
(
бейнелердің
кейбір
детальдары
кем
болуы
қажет
).
Зерттеу
 
процедурасы
: 
балаларға
сериялы
суреттер
беріледі
. 
Олар
жетіспейтін
детальдарын
неғұрлым
шапшаңдықпен
атауы
қажет
. 
Психолог
орындалу
уақытын
секундомер
бойынша
ұпай
белгілеп
, 
төмендегідей
көрсеткішпен
деңгейлерін
анықтайды
:
Қорытынды
 
бағалау
:
10 
ұпай
- 
бала
тапсырманы
25 
сек
. 
дейін
орындайды
, 
оның
ішінде
,
7 
суреттегі
7 
кем
детальды
көре
біледі
.
8- 9 
ұпай
– 
детальды
іздеуге
26 
сек
. 30 
сек
. 
дейін
аралық
.

171
6-7 
ұпай
– 
детальды
іздеуге
31 – 35 
сек
. 
дейін
аралық
.
4-5 
ұпай
– 
барлық
детальды
іздеуге
36 – 40 
сек
. 
дейін
аралық
.
2-3 
ұпай
– 
детальды
іздеуге
41- 45 
сек
. 
дейін
аралық
.
0-1 
ұпай
- 45 
сек
. 
артық
уақытта
табады
.
Қабылдаудың
даму
деңгейін
бағалау
:
10 
ұпай
- 
өте
жоғары
;
8-9 
ұпай
- 
жоғары
;
4-7 
ұпай
- 
орташа
;
2-3 
ұпай
– 
төмен
;
ұпайы
өте
төмен
.
2-
əдістеме
 «
Тыныс
 
белгілерін
 
қой
»
Мақсаты
:
«
Балалардың
зейінін
зерттеу
, 
оның
бөліну
жəне
шоғырлану
қасиеттерін
анықтау
».
Көрнекілік
:
балаларға
арнайы
бланк
беріледі
, 
жоғары
қатарда
тыныс
белгілері
, 
ал
төменгі
қатарда
тізбекпен
салынған
суреттер
саны
- 100, 
олар
- 
төртбұрыш
, 
үшбұрыш
, 
ромб
, 
дөңгелек
, 
қарындаш
, 
секундомер
.
Зерттеу
 
процедурасы
:
Тапсырманы
орындамас
бұрын
, 
балаларға
нұсқау
беріледі
, 
əрбір
фигураның
ішіне
, 
үлгіде
көрсетілген
тыныс
белгілерін
қоямыз
. 
Олар
: 
сызықша
, 
ұшақ
, 
қосу
, 
нүкте
белгілері
қойылады
. 
Бала
тапсырманы
2 
минут
ішінде
орындайды
, 
ал
жал
-
пы
қорытынды
, 
яғни
зейіннің
бөлінуі
мен
шоғырлануы
төмендегі
формулаға
сай
есептеледі
. 
Оның
ішінде
, 
зейіннің
бөлінуі
мен
шоғырлануы
екі
минут
ішінде
қаралып
, 
толтырылған
фигуралар
саны
; 
жіберілген
қателер
, 
дұрыс
толтырылмаған
немесе
мүлдем
толтырылмаған
фигура
.
Қорытынды
 
бағалау
:
10 - 
ұпай
көрсеткіш
- 1,00 
жоғары
өте
жоғары
;
8 -9 
ұпай
көрсеткіш
- 0,75 
жəне
1,00 
аралығында
- 
жоғары
;
6-7 
ұпай
- s 
көрсеткіш
- 0,50 – 0, 75 
аралығында
орташа
;
ұпай
s 
көрсеткіш
-
интервал
0,25 – 0,50 
төмен
;
0-3 
ұпай
s 
көрсеткіш
- 0,00- 0,25 
өте
төмен
.
3-
əдістеме
 «
Фигураны
 
ата
»
Мақсаты
:
Баланың
есте
сақтауын
бағалау
Көрнекілік
:
10 
қатардан
тұратын
сериялы
сурет
жəне
секундомер
.

172
Зерттеу
 
процедурасы
: 
Балаларға
суреттер
беріледі
: 5 
сурет
берілген
, 
олардың
алғашқысы
қою
линиялы
қатармен
ерекшеленеді
, 
кейінгі
4 
сурет
ішінен
ұқсасын
ата
: 
осылайша
10 
қатардағы
тапсыр
-
ма
ретімен
орындалады
.
Тапсырманы
орындауға
1,5 
минут
беріледі
, 
егер
де
бала
сол
уақыт
ішінде
үлгермесе
, 
оған
аяғына
дейін
орындауға
мүмкіндік
береміз
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: